Ngành xây dựng Việt Nam, một trụ cột của nền kinh tế đang đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc cách mạng công nghệ sâu rộng – chuyển đổi số (Digital Transformation – DX). Sự xuất hiện của Mô hình Thông tin Công trình (BIM), Trí tuệ Nhân tạo (AI), Internet of Things (IoT), và các nền tảng SaaS chuyên dụng đang tái định hình toàn bộ chuỗi giá trị từ thiết kế, thi công đến quản lý vận hành. Tuy nhiên, bất kỳ cuộc cách mạng nào cũng đòi hỏi sự thay đổi trong yếu tố con người – và trong bối cảnh này, nguồn nhân lực chuyển đổi số ngành xây dựng chính là chìa khóa quyết định sự thành bại.

Chúng ta có đang chuẩn bị một thế hệ kỹ sư, kiến trúc sư và công nhân xây dựng có đủ năng lực để vận hành những công nghệ tối tân này? Hay những thách thức về mặt con người sẽ trở thành rào cản lớn nhất, kìm hãm bước tiến của ngành? Bài viết này sẽ đi sâu phân tích những khó khăn hiện hữu về nhân sự khi triển khai chuyển đổi số trong lĩnh vực xây dựng tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp chiến lược nhằm kiến tạo một nguồn lực vững mạnh cho tương lai số, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững của ngành.

1. Bối Cảnh Chuyển Đổi Số Trong Ngành Xây Dựng Việt Nam: Không Chỉ Là Xu Hướng

Chuyển đổi số trong xây dựng (Construction Technology – ConTech) đã và đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu. Tại Việt Nam, xu hướng này cũng không còn xa lạ và ngày càng được đẩy mạnh bởi các chính sách vĩ mô và nhu cầu nội tại của thị trường.

1.1. Định Nghĩa và Xu Hướng Công Nghệ Nổi Bật

ConTech không chỉ đơn thuần là việc mua sắm phần mềm hay thiết bị mới. Đó là quá trình tích hợp công nghệ kỹ thuật số vào mọi khía cạnh của hoạt động xây dựng, thay đổi căn bản cách thức vận hành và cung cấp giá trị. Các xu hướng công nghệ nổi bật hiện nay bao gồm:

• BIM (Building Information Modeling): Nền tảng hợp tác dựa trên mô hình ảo 3D, giúp tối ưu hóa thiết kế, thi công và quản lý vòng đời dự án.
• AI & Machine Learning (ML): Ứng dụng trong phân tích dữ liệu lớn (Big Data), dự đoán rủi ro, tối ưu hóa thiết kế và lập tiến độ.
• IoT (Internet of Things): Cảm biến thông minh trên công trường giúp giám sát tiến độ, an toàn lao động và hiệu suất thiết bị theo thời gian thực.
• Robotics & Automation: Tự động hóa các công việc lặp lại, nguy hiểm, giúp nâng cao năng suất và an toàn.
• VR/AR (Virtual Reality/Augmented Reality): Hỗ trợ trực quan hóa thiết kế, đào tạo và kiểm tra công trường, mang lại trải nghiệm sống động.
• Nền tảng SaaS (Software as a Service) chuyên dụng: Các phần mềm quản lý dự án, tài liệu, tài chính chuyên biệt cho ngành xây dựng, giúp tối ưu hóa quy trình nghiệp vụ và tăng cường khả năng cộng tác.

1.2. Lợi Ích Khổng Lồ từ Chuyển Đổi Số

Việc ứng dụng DX mang lại những lợi ích vượt trội, là động lực thúc đẩy các doanh nghiệp không ngừng thích nghi:

• Nâng cao hiệu quả và năng suất: Tối ưu hóa quy trình, giảm thiểu sai sót, tăng tốc độ hoàn thành dự án.
• Tiết kiệm chi phí: Giảm lãng phí vật liệu, nhân công, chi phí phát sinh do sai sót nhờ quản lý chặt chẽ hơn.
• Cải thiện chất lượng và độ chính xác: Mô hình số giúp phát hiện xung đột sớm, đảm bảo chất lượng công trình và giảm thiểu rework.
• Tăng cường an toàn lao động: Giám sát thời gian thực, tự động hóa công việc nguy hiểm, giúp giảm thiểu tai nạn trên công trường.
• Ra quyết định nhanh chóng và chính xác: Dựa trên dữ liệu và thông tin thời gian thực được tổng hợp và phân tích.

Với những lợi ích này, chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc để doanh nghiệp xây dựng duy trì năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong tương lai.

2. Nút Thắt Nhân Sự: Rào Cản Lớn Nhất Của Chuyển Đổi Số Ngành Xây Dựng

Mặc dù nhận thức được tầm quan trọng của chuyển đổi số, nhiều doanh nghiệp xây dựng tại Việt Nam vẫn đang loay hoay với những khó khăn mang tính nội tại, mà trọng tâm chính là yếu tố con người – nguồn nhân lực chuyển đổi số ngành xây dựng. Theo một nghiên cứu gần đây, “Sự kháng cự xã hội và thói quen thay đổi” là rào cản lớn nhất đối với số hóa xây dựng tại Việt Nam, tiếp theo là chi phí phần mềm và phần cứng cao, thiếu dữ liệu thị trường để tích hợp công nghệ, lo ngại về bảo mật và thiếu các quy trình, hướng dẫn tiêu chuẩn hóa (Investigating potential barriers to construction digitalization in emerging economies: A study in Vietnam”, ScienceDirect, April 2024).

2.1. Thiếu Hụt Kỹ Năng Số Chuyên Biệt – Khoảng Trống Thế Hệ

Đây là một trong những rào cản lớn nhất, phản ánh khoảng cách giữa yêu cầu của kỷ nguyên số và thực trạng năng lực của lực lượng lao động hiện tại.

• Kỹ năng BIM: Mặc dù đã được khuyến khích áp dụng, số lượng kỹ sư, kiến trúc sư thành thạo BIM ở mức chuyên sâu còn rất hạn chế. Theo khảo sát của Autodesk, chỉ khoảng 10-15% các công ty xây dựng tại Việt Nam thực sự áp dụng BIM một cách bài bản (số liệu tham khảo từ các báo cáo ngành năm 2022-2023). Việc làm chủ các phần mềm như Revit, Navisworks, Tekla Structures không chỉ dừng lại ở khả năng sử dụng công cụ mà còn là hiểu biết về quy trình, khả năng phối hợp và quản lý thông tin trong một môi trường cộng tác số.
• Kỹ năng phân tích dữ liệu: Với lượng dữ liệu khổng lồ từ các cảm biến IoT, máy bay không người lái, doanh nghiệp cần nhân sự có khả năng thu thập, xử lý và phân tích để đưa ra quyết định kinh doanh hiệu quả. Tuy nhiên, kỹ năng này gần như không tồn tại trong chương trình đào tạo truyền thống ngành xây dựng.
• Vận hành thiết bị công nghệ cao: Từ việc điều khiển drone để khảo sát, scan laser 3D đến lập trình robot xây dựng, tất cả đều đòi hỏi kỹ năng vận hành và hiểu biết công nghệ mà đội ngũ hiện tại chưa được trang bị đầy đủ.
• Kỹ năng lập trình cơ bản và hiểu biết về nền tảng SaaS: Để tận dụng tối đa các giải pháp phần mềm chuyên dụng (ERP, PMIS, CDE), nhân sự cần có khả năng tùy chỉnh, tích hợp và khắc phục sự cố cơ bản, điều mà nhiều người vẫn coi là công việc của bộ phận IT.

Thực trạng này dẫn đến việc các công cụ số hiện đại bị “bỏ xó” hoặc chỉ được sử dụng một cách hời hợt, không phát huy hết tiềm năng. Điều này không chỉ gây lãng phí đầu tư mà còn làm chậm trễ quá trình chuyển đổi số của toàn bộ ngành.

2.2. Năng Lực Thích Ứng và Tư Duy Số Còn Hạn Chế – “Sức ỳ” Từ Thói Quen

Công nghệ thay đổi nhanh chóng, nhưng tư duy con người lại thay đổi chậm hơn. Trong ngành xây dựng, tâm lý ngại thay đổi, bám víu vào cách làm việc truyền thống vẫn còn phổ biến và là rào cản mang tính xã hội lớn nhất.

• Tâm lý ngại thay đổi và sợ mất việc: Nhiều nhân sự lo lắng việc học công nghệ mới sẽ rất khó, tốn thời gian, hoặc thậm chí sợ máy móc sẽ thay thế công việc của họ. Điều này tạo ra rào cản tâm lý lớn, khiến họ không muốn tham gia các khóa đào tạo hoặc ứng dụng cái mới.
• Thiếu tư duy số (Digital Mindset): Việc chuyển đổi không chỉ là thay đổi công cụ mà là thay đổi tư duy làm việc. Tư duy số đòi hỏi sự linh hoạt, khả năng học hỏi liên tục, tư duy phản biện để giải quyết vấn đề bằng công nghệ, và khả năng hợp tác trên môi trường số. Nhiều nhân sự còn khá bị động trong việc tìm kiếm thông tin, ứng dụng công cụ mới vào công việc hàng ngày.
• Kỹ năng mềm cần thiết: Bên cạnh kỹ năng công nghệ, các kỹ năng mềm như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, làm việc nhóm xuyên phòng ban, giao tiếp hiệu quả trên nền tảng kỹ thuật số cũng trở nên cực kỳ quan trọng. Sự thiếu hụt những kỹ năng này làm giảm hiệu quả hợp tác và ứng dụng công nghệ.

Khi nhân sự thiếu năng lực thích ứng, công nghệ dù có hiện đại đến đâu cũng không thể phát huy tác dụng. Kết quả là, những khoản đầu tư lớn vào hạ tầng và phần mềm có thể trở nên lãng phí, chỉ tồn tại trên danh nghĩa mà không thực sự mang lại giá trị.

2.3. Khó Khăn Trong Đào Tạo và Phát Triển Liên Tục – Bài Toán Chi Phí và Chất Lượng

Việc nhận ra khoảng trống kỹ năng là một chuyện, việc lấp đầy chúng lại là một thách thức khác.

• Chi phí đào tạo cao và thiếu chương trình phù hợp: Các khóa đào tạo chuyên sâu về BIM, AI trong xây dựng thường có chi phí lớn. Hơn nữa, thị trường chưa có nhiều chương trình đào tạo được thiết kế riêng biệt, phù hợp với đặc thù và trình độ của nhân sự ngành xây dựng Việt Nam.
• Thiếu chuyên gia, giảng viên có kinh nghiệm thực chiến: Để đào tạo hiệu quả, cần những người có không chỉ kiến thức lý thuyết mà còn kinh nghiệm thực tế về ứng dụng công nghệ trong các dự án xây dựng. Số lượng những chuyên gia này còn rất khiêm tốn.
• Sự chênh lệch trình độ giữa các thế hệ: Lực lượng lao động trong ngành xây dựng có nhiều thế hệ với trình độ công nghệ khác nhau. Việc thiết kế cùng một chương trình đào tạo cho tất cả có thể không hiệu quả. Thế hệ trẻ tiếp thu nhanh hơn, trong khi thế hệ lớn tuổi cần nhiều thời gian và phương pháp tiếp cận khác biệt.
• Thách thức duy trì động lực học tập và ứng dụng thực tế: Sau khi được đào tạo, việc áp dụng kiến thức vào công việc hàng ngày và duy trì động lực học hỏi liên tục là một thử thách lớn. Nếu không có cơ chế khuyến khích và môi trường thực hành, những kỹ năng mới có thể nhanh chóng mai một.

Những khó khăn này đòi hỏi các doanh nghiệp phải có chiến lược đào tạo bài bản và dài hạn, thay vì chỉ là những khóa học ngắn hạn, rời rạc.

3. Hậu Quả Của Việc Không Thích Ứng: Cái Giá Phải Trả Cho Sự Chậm Trễ

Nếu các doanh nghiệp xây dựng không chủ động giải quyết những thách thức về nguồn nhân lực chuyển đổi số ngành xây dựng, cái giá phải trả sẽ không hề nhỏ và ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh và sự tồn vong của doanh nghiệp.

3.1. Giảm Năng Lực Cạnh Tranh và Mất Vị Thế Trên Thị Trường

Trong một thị trường ngày càng cạnh tranh, các doanh nghiệp tiên phong về công nghệ sẽ có lợi thế vượt trội.

• Tụt hậu so với đối thủ: Những công ty không chuyển đổi số sẽ khó có thể cạnh tranh về tốc độ, chất lượng, hiệu quả và chi phí so với các đối thủ đã ứng dụng công nghệ.
• Mất cơ hội tiếp cận các dự án lớn: Ngày càng nhiều dự án xây dựng quy mô lớn, phức tạp yêu cầu năng lực công nghệ cao như ứng dụng BIM từ giai đoạn đầu. Việc thiếu hụt nhân sự có kỹ năng số sẽ khiến doanh nghiệp mất đi những hợp đồng béo bở.

3.2. Lãng Phí Nguồn Lực và Kém Hiệu Quả – Đầu Tư Vô Ích

Việc đầu tư vào công nghệ mà không có nhân sự đủ năng lực để vận hành sẽ dẫn đến sự lãng phí nghiêm trọng.

• Đầu tư công nghệ không hiệu quả: Mua sắm phần mềm, phần cứng đắt tiền nhưng không ai sử dụng hoặc chỉ sử dụng dưới mức tiềm năng. Theo GlobalCIO, chi phí phần mềm và phần cứng cao là một trong những rào cản lớn đối với chuyển đổi số trong ngành xây dựng Việt Nam. Nếu không kèm theo chiến lược phát triển nhân sự, chi phí này sẽ trở thành gánh nặng không sinh lời (GlobalCIO|DigitalExperts, 2024).
• Sai sót và chậm trễ: Thiếu sót trong việc ứng dụng công nghệ dẫn đến những sai phạm không đáng có, làm gián đoạn tiến độ và phát sinh chi phí sửa chữa.
• Ảnh hưởng đến chi phí và lợi nhuận: Năng suất thấp, sai sót nhiều sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp. Về lâu dài, điều này đe dọa sự sống còn của công ty.

4. Chiến Lược Kiến Tạo Nguồn Nhân Lực DX: Chìa Khóa Cho Tương Lai Bền Vững

Để vượt qua những thách thức về nguồn nhân lực chuyển đổi số ngành xây dựng, các doanh nghiệp cần có một chiến lược rõ ràng và toàn diện, đặt con người vào trung tâm của quá trình chuyển đổi.

4.1. Đào Tạo và Tái Đào Tạo: Nâng Tầm Kỹ Năng Số Cho Toàn Bộ Đội Ngũ

Đào tạo là nền tảng cốt lõi để nâng cao năng lực cho đội ngũ hiện có.

• Thiết kế lộ trình đào tạo chuyên biệt: Không phải ai cũng cần học mọi thứ. Cần phân tích nhu cầu từng phòng ban, vị trí để xây dựng các chương trình đào tạo ngắn hạn, dài hạn, phù hợp với từng đối tượng (ví dụ: BIM cho thiết kế, IoT cho giám sát công trường, quản lý dự án trên nền tảng SaaS cho PM/CM).
• Các hình thức đào tạo hiệu quả:
  • Kết hợp lý thuyết và thực hành (Learning by doing): Học đi đôi với hành, ứng dụng ngay vào các dự án nhỏ và thực tiễn để nhân viên thấy được hiệu quả tức thì.
  • On-the-job training (đào tạo tại chỗ) và mentoring: Cho phép nhân viên học hỏi trực tiếp từ đồng nghiệp có kinh nghiệm hoặc chuyên gia, tạo môi trường học tập liên tục.
  • E-learning và các nền tảng học trực tuyến: Nâng cao kỹ năng số một cách linh hoạt, tiết kiệm chi phí và có thể tiếp cận mọi lúc mọi nơi.
  • Tham gia các hội thảo, khóa học chuyên đề: Cập nhật kiến thức và xu hướng mới nhất trong ngành và lĩnh vực công nghệ.
• Hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu, đơn vị công nghệ: Mối liên kết giữa doanh nghiệp và các tổ chức đào tạo là rất quan trọng. Doanh nghiệp có thể đặt hàng các khóa học chuyên biệt, tạo cơ hội thực tập, hoặc cùng phát triển chương trình đào tạo. Chẳng hạn, các trường đại học hàng đầu về xây dựng tại Việt Nam như Đại học Xây dựng Hà Nội (HUCE) hay Đại học Bách khoa TP.HCM đã và đang triển khai các chương trình đào tạo BIM, AI trong xây dựng, là nguồn cung cấp nhân lực và hợp tác tiềm năng.
• Chứng nhận chuyên môn và khuyến khích tự học: Tạo động lực cho nhân viên bằng cách công nhận các chứng chỉ quốc tế và khuyến khích văn hóa tự học hỏi, chia sẻ kiến thức trong nội bộ.

4.2. Xây Dựng Văn Hóa Đổi Mới và Thích Ứng – Từ Nỗi Sợ Đến Cơ Hội

Công nghệ chỉ là công cụ, văn hóa mới là động lực. “Sự kháng cự xã hội và thói quen thay đổi” là rào cản hàng đầu mà các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt.

• Truyền thông rõ ràng từ lãnh đạo: Lãnh đạo cần truyền thông nhất quán về tầm nhìn, mục tiêu của chuyển đổi số, và khẳng định lợi ích của nó đối với cá nhân và tổ chức. Giải thích rõ ràng rằng DX không phải là mối đe dọa mà là cơ hội để phát triển nghề nghiệp và nâng cao giá trị cá nhân.
• Tạo môi trường khuyến khích thử nghiệm (Fail Fast, Learn Faster): Cho phép nhân viên thử nghiệm các công cụ mới, chấp nhận những thất bại nhỏ như một phần của quá trình học hỏi. Từ đó, xây dựng văn hóa dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới.
• Phát triển đội ngũ “đại sứ chuyển đổi số” nội bộ: Xác định những cá nhân tiên phong, có khả năng và nhiệt huyết với công nghệ để họ đóng vai trò hạt nhân, truyền cảm hứng và hỗ trợ đồng nghiệp.
• Chính sách thưởng/phạt rõ ràng: Khen thưởng những nhân viên tích cực học hỏi, áp dụng công nghệ mới và đạt hiệu quả. Đồng thời, có những biện pháp xử lý phù hợp với những cá nhân không hợp tác hoặc cản trở quá trình chuyển đổi.

4.3. Tuyển Dụng và Thu Hút Nhân Tài Số – Lấp Đầy Khoảng Trống Huyết Mạch

Song song với việc đào tạo, nâng cao trình độ nhân sự hiện có, doanh nghiệp cần có chiến lược tuyển dụng hiệu quả.

• Ưu tiên ứng viên có tư duy số và khả năng học hỏi nhanh: Khi tuyển dụng, không chỉ nhìn vào bằng cấp mà còn đánh giá tư duy, thái độ và khả năng thích nghi với công nghệ mới.
• Chính sách đãi ngộ hấp dẫn: Để thu hút nhân tài công nghệ từ các lĩnh vực khác, doanh nghiệp cần có chính sách lương thưởng, phúc lợi cạnh tranh, môi trường làm việc năng động và cơ hội phát triển rõ ràng.
• Sẵn sàng đào tạo nhân sự trẻ có tiềm năng: Hợp tác với các trường đại học để tìm kiếm và bồi dưỡng sinh viên mới ra trường có tư duy mở, sẵn sàng tiếp thu công nghệ. Các chương trình thực tập, học bổng dành cho sinh viên xuất sắc trong lĩnh vực ConTech sẽ là cầu nối hiệu quả.

4.4. Vai Trò Quyết Định Của Lãnh Đạo và Quản Lý Cấp Cao – Đầu Tàu Của Mọi Thay Đổi

Sự cam kết từ lãnh đạo là yếu tố sống còn cho mọi chiến lược chuyển đổi.

• Cam kết mạnh mẽ và tầm nhìn rõ ràng: Lãnh đạo cần là người tiên phong, hiểu rõ tầm quan trọng của DX và có cam kết mạnh mẽ để đầu tư nguồn lực cần thiết.
• Tiên phong trong ứng dụng công nghệ, làm gương: Lãnh đạo nên tự mình tìm hiểu và áp dụng các công cụ số vào công việc quản lý, điều hành để làm gương cho toàn thể nhân viên.
• Đầu tư đúng mức cho đào tạo và ứng dụng công nghệ: Phân bổ ngân sách hợp lý cho các chương trình đào tạo, mua sắm phần mềm, và phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ.
• Xây dựng lộ trình phát triển sự nghiệp rõ ràng: Tạo cơ hội thăng tiến cho những người có kỹ năng số và đóng góp tích cực vào quá trình chuyển đổi. Điều này sẽ khuyến khích nhân sự nỗ lực hơn.

Kết Luận: Con Người, Công Nghệ và Tương Lai Phát Triển Bền Vững

Trong bối cảnh ngành xây dựng đang chuyển mình mạnh mẽ với sự bùng nổ của công nghệ, nguồn nhân lực chuyển đổi số ngành xây dựng chính là trung tâm của mọi thay đổi. Những thách thức về thiếu hụt kỹ năng, khả năng thích ứng chậm và khó khăn trong đào tạo là có thật, nhưng chúng không phải là không thể vượt qua.

Bằng cách xây dựng một chiến lược nhân sự toàn diện, tập trung vào đào tạo nâng cao kỹ năng, phát triển văn hóa đổi mới từ nỗi sợ thành cơ hội, thu hút nhân tài và đặc biệt là sự cam kết mạnh mẽ từ lãnh đạo, các doanh nghiệp xây dựng tại Việt Nam hoàn toàn có thể kiến tạo một đội ngũ vững mạnh, sẵn sàng làm chủ công nghệ và kiến tạo tương lai số. Hãy nhớ rằng, công nghệ là công cụ, nhưng con người mới là yếu tố quyết định thành công.

Để không bỏ lỡ những xu hướng và giải pháp công nghệ mới nhất cho ngành xây dựng, và tìm kiếm những đối tác uy tín hỗ trợ quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp, hãy thường xuyên truy cập và khám phá tại VietContech.vn. Chúng tôi sẽ tiếp tục cung cấp những thông tin giá trị và đáng tin cậy để đồng hành cùng bạn trên chặng đường chinh phục kỷ nguyên số, hướng tới một ngành xây dựng Việt Nam hiện đại và bền vững.